Sophie

Sophie

distrib > * > 2010.0 > * > by-pkgid > a412ceb851151854794ced2a242192bb > files > 3902

howto-html-fr-20080722-1mdv2010.0.noarch.rpm

<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"><head><title>HOWTO du routage avancé et du contrôle de trafic sous Linux</title><link href="style.css" rel="stylesheet" type="text/css" /><meta content="DocBook XSL Stylesheets V1.73.2" name="generator" /><meta name="description" content="Une approche pratique d'iproute2, de la mise en forme du trafic et un peu de netfilter." /><link rel="start" href="index.html" title="HOWTO du routage avancé et du contrôle de trafic sous Linux" /><link rel="next" href="ch01.html" title="Chapitre 1. Dédicace" /></head><body><div class="navheader"><table summary="Navigation header" width="100%"><tr><th align="center" colspan="3">HOWTO du routage avancé et du contrôle de trafic sous Linux</th></tr><tr><td align="left" width="20%"> </td><th align="center" width="60%"> </th><td align="right" width="20%"> <a accesskey="n" href="ch01.html">Suivant</a></td></tr></table><hr /></div><div class="book" lang="fr"><div class="titlepage"><div><div><h1 class="title"><a id="lartc" />HOWTO du routage avancé et du contrôle de trafic sous Linux</h1></div><div><div class="authorgroup"><div class="author"><h3 class="author"><span class="firstname">Bert</span> <span class="surname">Hubert</span></h3><div class="affiliation"><span class="orgname">Netherlabs BV<br /></span><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:bert.hubert@netherlabs.nl">bert.hubert@netherlabs.nl</a>&gt;</code></span></p></div></div></div><span class="collab"><span class="collabname">Thomas Graf (Auteur d'une section)</span><div class="affiliation"><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:tgraf%suug.ch">tgraf%suug.ch</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span><span class="collab"><span class="collabname">Gregory Maxwell (Auteur d'une section)</span><br /></span><span class="collab"><span class="collabname">Remco van Mook (Auteur d'une section)</span><div class="affiliation"><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:remco@virtu.nl">remco@virtu.nl</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span><span class="collab"><span class="collabname">Martijn van Oosterhout (Auteur d'une section)</span><div class="affiliation"><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:kleptog@cupid.suninternet.com">kleptog@cupid.suninternet.com</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span><span class="collab"><span class="collabname">Paul B. Schroeder (Auteur d'une section)</span><div class="affiliation"><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:paulsch@us.ibm.com">paulsch@us.ibm.com</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span><span class="collab"><span class="collabname">Jasper Spaans (Auteur d'une section)</span><div class="affiliation"><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:jasper@spaans.ds9a.nl">jasper@spaans.ds9a.nl</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span><span class="collab"><span class="collabname">Pedro Larroy (Auteur d'une section)</span><div class="affiliation"><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:piotr%member.fsf.org">piotr%member.fsf.org</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span></div></div><div><div class="authorgroup"><div class="author"><h3 class="author"><span class="firstname">Laurent</span> <span class="surname">Foucher</span></h3><div class="affiliation"><span class="jobtitle">Traducteur<br /></span><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:foucher(at)gch.iut-tlse3.fr">foucher(at)gch.iut-tlse3.fr</a>&gt;</code></span></p></div></div></div><span class="collab"><span class="collabname">Philippe Latu</span><div class="affiliation"><span class="jobtitle">Traducteur/Relecteur<br /></span><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:philippe.latu(at)linux-france.org">philippe.latu(at)linux-france.org</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span><span class="collab"><span class="collabname">Guillaume Allègre</span><div class="affiliation"><span class="jobtitle">Relecteur<br /></span><div class="address"><p><span style="white-space: pre;"><code class="email">&lt;<a class="email" href="mailto:Guillaume.Allegre(at)imag.fr">Guillaume.Allegre(at)imag.fr</a>&gt;</code></span></p></div></div><br /></span></div></div><div><div class="revhistory"><table summary="Revision history" width="100%" border="1"><tr><th colspan="3" valign="top" align="left"><b>Historique des versions</b></th></tr><tr><td align="left">Version $Revision: 1112 $</td><td align="left">$Date: 2007-04-21 16:52:00 +0200 (sam, 21 avr 2007) $</td><td align="left">$Author: latu $</td></tr><tr><td colspan="3" align="left">IPSEC, OSPF &amp; BGP</td></tr></table></div></div><div><div class="abstract"><p class="title"><b>Résumé</b></p><p>
    Une approche pratique d'<span class="application">iproute2</span>, 
    de la mise en forme du trafic et un peu de 
    <span class="application">netfilter</span>.
    </p></div></div></div><hr /></div><div class="toc"><p><b>Table des matières</b></p><dl><dt><span class="chapter"><a href="ch01.html">1. Dédicace</a></span></dt><dt><span class="chapter"><a href="ch02.html">2. Introduction</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch02.html#lartc.intro.disclaimer">Conditions de distribution et Mise en garde </a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch02s02.html">Connaissances préalables</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch02s03.html">Ce que Linux peut faire pour vous</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch02s04.html">Notes diverses</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch02s05.html">Accès, CVS et propositions de mises à jour</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch02s06.html">Liste de diffusion</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch02s07.html">Plan du document</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch03.html">3. Introduction à iproute2</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch03.html#lartc.iproute2.why">Pourquoi iproute2 ?</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch03s02.html">Un tour d'horizon d'iproute2</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch03s03.html">Prérequis</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch03s04.html">Explorer votre configuration courante</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch03s04.html#N101E0"><span class="command"><strong>ip</strong></span> nous montre nos liens</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch03s04.html#N10223"><span class="command"><strong>ip</strong></span> nous montre nos adresses IP</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch03s04.html#N1027B"><span class="command"><strong>ip</strong></span> nous montre nos routes</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch03s05.html">ARP</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch04.html">4. Règles - bases de données des politiques de routage</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch04.html#lartc.rpdb.simple">Politique de routage simple par l'adresse source</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch04s02.html">Routage avec plusieurs accès Internet/fournisseurs d'accès</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch04s02.html#N10455">Accès séparé</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch04s02.html#N104BD">Balance de charge</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch05.html">5. GRE et autres tunnels</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch05.html#lartc.tunnel.remarks">Quelques remarques générales à propos des tunnels :</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch05s02.html">IP dans un tunnel IP</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch05s03.html">Le tunnel GRE</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch05s03.html#N1054F">Le tunnel IPv4</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch05s03.html#N105D7">Le tunnel IPv6</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch05s04.html">Tunnels dans l'espace utilisateur</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch06.html">6. Tunnel IPv6 avec Cisco et/ou une dorsale IPv6 (6bone)</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch06.html#lartc.tunnel-ipv6.addressing">Tunnel IPv6</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch07.html">7. IPSEC: IP sécurisé à travers Internet</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch07.html#lartc.ipsec.intro">Introduction sur la gestion manuelle des clés</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch07s02.html">Gestion automatique des clés</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch07s02.html#lartc.ipsec.keying.theory">Théorie</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch07s02.html#lartc.ipsec.automatic.keying.example">Exemple</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch07s02.html#lartc.ipsec.x509">Gestion automatique des clés
	en utilisant les certificats X.509</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch07s03.html">tunnels IPSEC</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch07s04.html">Autre logiciel IPSEC</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch07s05.html">Interopérabilité d'IPSEC avec d'autres systèmes</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch07s05.html#lartc.ipsec.interop.win32">Windows</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch07s05.html#lartc.ipsec.interop.checkpoint"> Check Point VPN-1 NG</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch08.html">8. Routage multidistribution 
  (<em class="wordasword">multicast</em>)</a></span></dt><dt><span class="chapter"><a href="ch09.html">9. Gestionnaires de mise en file d'attente pour l'administration de la 
  bande passante</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch09.html#lartc.qdisc.explain">Explication sur les files d'attente et 
  la gestion de la mise en file d'attente</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch09s02.html">Gestionnaires de mise en file d'attente simples, sans classes</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch09s02.html#pfifo-fast"><code class="literal">pfifo_fast</code></a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch09s02.html#TBF">Filtre à seau de jetons 
  (<em class="wordasword">Token Bucket Filter</em>)</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch09s02.html#lartc.sfq">Mise en file d'attente stochastiquement équitable
  (<em class="wordasword">Stochastic Fairness Queueing</em>)</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch09s03.html">Conseils pour le choix de la file d'attente</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch09s04.html">terminologie</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch09s05.html">Gestionnaires de file d'attente basés sur les classes</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch09s05.html#N10DB1">Flux à l'intérieur des gestionnaires basés sur des classes &amp; 
  à l'intérieur des classes</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch09s05.html#N10DC8">La famille des gestionnaires de mise en file d'attente : racines,
descripteurs, descendances et parents</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch09s05.html#N10E39">Le gestionnaire de mise en file d'attente PRIO</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch09s05.html#N10EDB">Le célèbre gestionnaire de mise en file d'attente CBQ</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch09s05.html#N1116D">Seau de jetons à contrôle hiérarchique
  (<em class="wordasword">Hierarchical Token Bucket</em>)</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch09s06.html">Classifier des paquets avec des filtres</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch09s06.html#N11200">Quelques exemples simples de filtrage</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch09s06.html#lartc.filtering.simple">Toutes les commandes de filtres dont vous aurez 
  normalement besoin</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch09s07.html">Le périphérique de file d'attente intermédiaire (The Intermediate queueing device (IMQ))</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch09s07.html#N112E1">Configuration simple</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch10.html">10. Équilibrage de charge sur plusieurs interfaces</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch10.html#lartc.loadshare.caveats">Avertissement</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch11.html">11. Netfilter et iproute - marquage de paquets</a></span></dt><dt><span class="chapter"><a href="ch12.html">12. Filtres avancés pour la (re-)classification des paquets</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch12.html#lartc.adv-filter.u32">Le classificateur <code class="option">u32</code></a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch12.html#N11513">Le sélecteur U32</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch12.html#N1154D">Sélecteurs généraux</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch12.html#N115AD">Les sélecteurs spécifiques</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch12s02.html">Le classificateur <code class="option">route</code></a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch12s03.html">Les filtres de réglementation 
  (<em class="wordasword">Policing filters</em>)</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch12s03.html#N11658">Techniques de réglementation</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch12s03.html#N116B1">Actions de dépassement de limite 
  (<em class="wordasword">Overlimit actions</em>)</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch12s03.html#N116DF">Exemples</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch12s04.html">Filtres hachés pour un filtrage massif très rapide</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch12s05.html">Filtrer le trafic IPv6</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch12s05.html#N1176E">Comment se fait-il que ces filtres tc IPv6 ne fonctionnent pas ?</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch12s05.html#N11777">Marquer les paquets IPv6 en utilisant ip6tables</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch12s05.html#N11781">Utiliser le sélecteur u32 pour repérer le paquet IPv6</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch13.html">13. Paramètres réseau du noyau</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch13.html#lartc.kernel.rpf">Filtrage de Chemin Inverse 
  (<em class="wordasword">Reverse Path Filtering</em>)</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch13s02.html">Configurations obscures</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch13s02.html#N1180F">ipv4 générique</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch13s02.html#N11AAC">Configuration des périphériques</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch13s02.html#N11B50">Politique de voisinage</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch13s02.html#N11C07">Configuration du routage</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch14.html">14. Gestionnaires de mise en file d'attente avancés 
  &amp; moins communs</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch14.html#lartc.adv-qdisc.bfifo-pfifo"><code class="literal">bfifo</code>/<code class="literal">pfifo</code></a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch14.html#N11D0C">Paramètres &amp; usage</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch14s02.html">Algorithme Clark-Shenker-Zhang (CSZ)</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch14s03.html"><code class="option">DSMARK</code></a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch14s03.html#N11D93">Introduction</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch14s03.html#N11DA0">A quoi <code class="literal">DSMARK</code> est-il relié ?</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch14s03.html#N11DC9">Guide des services différenciés</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch14s03.html#N11DEE">Travailler avec <code class="literal">DSMARK</code></a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch14s03.html#N11E57">Comment <code class="literal">SCH_DSMARK</code> travaille.</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch14s03.html#N11EA4">Le filtre TC_INDEX</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch14s04.html">Gestionnaire de mise en file d'attente d'entrée 
  (<em class="wordasword">Ingress qdisc</em>)</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch14s04.html#N11EF1">Paramètres &amp; usage</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch14s05.html"><em class="wordasword">Random Early Detection</em>
  (RED)</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch14s06.html">Generic Random Early Detection</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch14s07.html">Emulation VC/ATM</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch14s08.html">Weighted Round Robin (WRR)</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch15.html">15. Recettes de cuisine</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch15.html#lartc.cookbook.sla">Faire tourner plusieurs sites avec différentes SLA
  (autorisations)</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch15s02.html">Protéger votre machine des inondations SYN</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch15s03.html">Limiter le débit ICMP pour empêcher les dénis de service</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch15s04.html">Donner la priorité au trafic interactif</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch15s05.html">Cache web transparent utilisant <span class="application">netfilter</span>,
  <span class="application">iproute2</span>, <span class="application">ipchains</span> et
  <span class="application">squid</span></a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch15s05.html#N12084">Schéma du trafic après l'implémentation</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch15s06.html">Circonvenir aux problèmes de la découverte du MTU de chemin en
  configurant un MTU par routes</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch15s06.html#N120A3">Solution</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch15s07.html">Circonvenir aux problèmes de la découverte du MTU de chemin en
  imposant le MSS (pour les utilisateurs de l'ADSL, du câble, 
  de PPPoE &amp; PPtP)</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch15s08.html">Le Conditionneur de Trafic Ultime : 
  Faible temps de latence, Téléchargement vers l'amont et l'aval rapide</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch15s08.html#N12102">Pourquoi cela ne marche t-il pas bien par défaut ?</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch15s08.html#N1212E">Le script (CBQ)</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch15s08.html#N12140">Le script (HTB)</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch15s09.html">Limitation du débit pour un hôte
ou un masque de sous-réseau</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch15s10.html">Exemple d'une
	solution de traduction d'adresse avec de la QoS</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch15s10.html#N12194">Commençons l'optimisation de cette rare bande passante</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch15s10.html#N121CF">Classification des paquets</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch15s10.html#N1220C">Améliorer notre configuration</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch15s10.html#N12217">Rendre tout ceci actif au démarrage</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch16.html">16. Construire des ponts et des pseudo ponts avec du Proxy ARP</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch16.html#lartc.bridging.iptables">Etat des ponts et iptables</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch16s02.html">Pont et mise en forme</a></span></dt><dt><span class="sect1"><a href="ch16s03.html">Pseudo-pont avec du Proxy-ARP</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch16s03.html#N1225B">ARP &amp; Proxy-ARP</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch16s03.html#N12268">Implémentez-le</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch17.html">17. Routage Dynamique - OSPF et BGP</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect1"><a href="ch17.html#lartc.dynamic-routing.ospf">Configurer OSPF avec Zebra</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch17.html#lartc.dynamic-routing.ospf.prereq">Prérequis</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch17.html#lartc.dynamic-routing.ospf.zebracfg">Configurer Zebra</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch17.html#lartc.dynamic-routing.ospf.running">Exécuter Zebra</a></span></dt></dl></dd><dt><span class="sect1"><a href="ch17s02.html">Configurer BGP4 avec Zebra</a></span></dt><dd><dl><dt><span class="sect2"><a href="ch17s02.html#lartc.dynamic-routing.bgp.netmap">schéma réseau (Exemple)</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch17s02.html#lartc.dynamic-routing.bgp.config">Configuration (Exemple)</a></span></dt><dt><span class="sect2"><a href="ch17s02.html#N123BB">Vérification de la configuration</a></span></dt></dl></dd></dl></dd><dt><span class="chapter"><a href="ch18.html">18. Autres possibilités</a></span></dt><dt><span class="chapter"><a href="ch19.html">19. Lectures supplémentaires</a></span></dt><dt><span class="chapter"><a href="ch20.html">20. Remerciements</a></span></dt></dl></div></div><div class="navfooter"><hr /><table summary="Navigation footer" width="100%"><tr><td align="left" width="40%"> </td><td align="center" width="20%"> </td><td align="right" width="40%"> <a accesskey="n" href="ch01.html">Suivant</a></td></tr><tr><td valign="top" align="left" width="40%"> </td><td align="center" width="20%"> </td><td valign="top" align="right" width="40%"> Chapitre 1. Dédicace</td></tr></table></div></body></html>